De titel van het boekje zet meteen al aan tot nadenken over identiteit. Wahibre-em-achet is geen traditionele Griekse naam. Deze naam blijkt dan ook de Egyptische naam te zijn van een van oorsprong Griekse jongen die opklom in de Egyptische maatschappij. Migratie was het thema van de Week van de Klassieken. 4 t/m 14 april. Een week waarin door middel van lezingen, rondleidingen, literatuur en andere media extra aandacht wordt gegeven aan de klassieke periode. Bij deze themaweek hoort het boekje Wahibre-em-achet en andere Grieken van de classicus Jona Lendering. Dit boekje kreeg ik thuis gestuurd. Ik was nieuwsgierig, specifiek naar het thema van de landverhuizers en migranten in Romeins Italie.
Nieuwe inzichten
In het boekje zijn vijf hoofdstukken die gaan over verschillende typen migranten. Vluchtelingen, kolonisten, soldaten en nomaden. Elke invalshoek vraagt een eigen methodologische benadering. Over vluchtelingen kun je meer leren door middel van teksten. Over soldaten meer door middel van inscripties. Ook nieuwe manieren van onderzoeken komen goed aan bod. Je kunt hierbij denken aan dataverzameling door middel van DNA en isotopenonderzoek. Hierbij wordt door middel van radioactiviteit biologische overblijfselen geanalyseerd. Hierdoor kunnen wetenschappers dingen kunnen over de herkomst van mensen. Een belangrijke nieuwe methode dus in het onderzoek rondom migratie. Uit dit boekje van Lendering blijkt in ieder geval dat er veel rond werd getrokken en dat migratie een normaal verschijnsel was.
Vluchtelingen
Lendering benoemt ook de asymmetrische informatie over de herkomst van de Etrusken. De archeologie wijst op een lokale ontwikkeling van de Etrusken, de ontwikkeling van de taal wijst op immigratie. Zo schreef ik al eens over DNA onderzoek betreffende de oorsprong van de Etrusken.
Anderzijds heb je mythologische verhalen over de stichting van Rome die volgens Lendering dikwijls een sjabloon volgen. Verhalen uit de oudheid verliepen altijd volgens vaste patronen. Patronen die mensen acceptabel of geloofwaardig vonden. Het is de kunst divers bronnenmateriaal in elkaar te kunnen schuiven waar mogelijk. En anderzijds bepaalde onzuiverheden (wetenschappelijke onwaarschijnlijkheden) terzijde te kunnen schuiven. Bij dat laatste kun je denken aan fantasie elementen in mythologische stichtingsverhalen. Ze waren geloofwaardig en geruststellend voor mensen uit de oudheid, maar kunnen niet doorgaan in de reconstructie van een historische realiteit.
Kolonisten
In het tweede hoofdstuk gaat het over kolonisten. In elk gebied waren er al bewoners van ‘Italie’. Voordat zelfs de Grieken kwamen. De Messapi in Puglia bijvoorbeeld en de Sicaniers en Siculen in Sicilie. Toen ik in Italië Griekse geschiedenis studeerde moest ik van elke stad in Zuid-Italie leren door welke Griekse migranten (kolonisten) zij was gesticht. Terug in Utrecht volgde ik een cursus ‘Antiek Sicilie’ waarin we leerden hoe Sicilie door de eeuwen heen bezet is geweest door Grieken, Feniciers, Romeinen, Arabieren.
Autochtoon en allochtoon zijn moderne termen, maar ook in de oudheid waren er dus migranten. Nu wordt, zo blijkt uit het boekje van Lendering, in het onderzoek dus ook DNA en isotopenonderzoek gebruikt. Het gaat dan om de meest oude periode in de geschiedenis. De plek waar deze overgaat in pre-historie. Hier zijn deze nieuwe technieken van onderzoek van groot belang. Zo kunnen we nu zeggen dat de landbouw zich niet verspreidde door imitatie, maar door migratie. Mensen in de prehistorie waren mobiel. Kolonisten verspreidden ook de landbouw.
Tot slot
Verder zijn er nog twee hoofdstukken over soldaten en nomaden en een slot over veranderende wetenschappelijke inzichten. Die moet ik nog lezen, maar de week van de klassieken is alweer voorbij en ik ben ook bezig aan ‘The Game’ van Baricco. Houdt het maar eens bij allemaal. 🙂
Amartya Sen, nobelprijswinnaar voor de economie in 1998 schreef over identiteit in zijn boekje ‘Identity and Violence‘ uit 2006. Volgens hem is elke identiteit van een persoon een hybride vorm van verschillende achtergronden. Het culturele onderscheid tussen groepen is een sociale constructie die kan worden misbruikt door politici. Je mag verder politiek van alles vinden van het standpunt van Amartya Sen. Het is in ieder geval zo dat voor Romeins Italie DNA onderzoek en isotopenonderzoek van interesse zijn. Ze bieden wetenschappelijke inzicht rondom het historische fenomeen van migratie. Het was weid verspreid en normaal.
Jona Lendering
Wahibre-em-achet en andere Grieken – Landverhuizers in de Oudheid
Uitgeverij Omniboek
16,95 euro