Categorie: Overig

Italianen hebben een fascinatie voor de Griekse cultuur. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de grote departementen Griekse geschiedenis in de Italiaanse faculteiten of uit het succes van de boeken van Andrea Marcolongo. In dit blog wil ik jullie iets vertellen over de Griekse historie van verschillende Zuid Italiaanse steden. En over de Griekse cultuur in Zuid-Italie.

In de 8^e eeuw v. Chr. stichten Griekse kolonisten in Zuid-Italie en Sicilie hun steden, lang voordat Rome een groot wereldrijk was. Griekse volkeren van verschillende oorsprong verlieten hun moederland, vaak vanwege schaarste en overbevolking. Zij raadpleegden een orakel over de locatie van de toekomstige kolonie en gingen op weg. De Griekse gekoloniseerde steden in Zuid-Italie vormen samen Magna Graecia, Groot Griekenland.

In de geschiedenis van deze Griekse kolonies speelt de oorsprong van de stichters een grote rol in de politieke ontwikkelingen en concurrentie tussen de steden. Doriërs, Achaeërs en Ioniërs waren het die wedijverden. Eerst om het gebied te koloniseren en later om de macht te krijgen in de regio. Deze Griekse etnische stammen concurreerden met elkaar in Griekenland, dus het is niet raar dat zij hun conflicten meenamen overzees in Zuid-Italie.

De Griekse cultuur in Zuid-Italië

De kolonisten lieten hun vrouw en kinderen achter in het thuisland en het is waarschijnlijk dat ze dus aanpapten met lokale vrouwen in Italië. Het is ook waarschijnlijk dat de kolonisten de outcast waren van hun Griekse moederstad. Wellicht vertrokken ook criminelen of politieke bannelingen om kolonies te stichten in Italië. Eenmaal aangekomen in Italië poogden de kolonisten ook al snel het Italiaanse achterland achter de kolonie te veroveren en te integreren. Net zoals de emigranten die in de 19e eeuw naar Amerika vertrokken, moet Magna Graecia een land van beloften en mogelijkheden zijn geweest. De steden kenden verschillende bestuursvormen. De Dorische steden ontwikkelden al snel tirannieke vormen van bestuur. Zoals we die ook kennen van haar meest bekende stad Sparta. De Ionische en Aecheïsche steden ontwikkelden semidemocratieën. Een voorbeeld daarvan zijn de ‘chìlioi’ de duizend mannen die de bevolking vertegenwoordigden in Reggio, in de punt van de Italiaanse laars. Daarnaast bestond er vaak in hun steden een raad van ouderen die de magistraat die het dagelijkse bestuur vormde, moest adviseren.

Doriers in Puglia en Calabrie: Taranto en Reggio

Reggio en Taranto hebben een Dorische oorsprong. De Doriërs waren een etnische groep waartoe in Griekenland de Spartanen behoorden. Reggio, het uiterste westen van Italië, ligt tegenover Zancle (nu Messina) op Sicilië. Volgens Strabo, een Griekse schrijver die leefde ten tijde van keizer Augustus, stichtten Messeense bannelingen Reggio. De Spartanen voerden in de 8^e, 7^e en 5^e eeuw voor Chr. oorlog met het hen omliggende gebied (Messenië) waarbij ze de overwonnen volkeren tot slaaf maakten. Reggio zou rond 750 v. Chr. zijn gesticht door deze slaven. Voor de Italiaanse stad Reggio is dit de oorsprong van hun stad.

Dezelfde schrijver Strabo heeft twee hypotheses over de stichting van het Pugliese Taranto, in de hak van de laars die allebei te maken hebben met de identiteit van de Partenen in de dorische cultuur. Volgense een eerste hypothese waren de Partenen de Spartanen die weigerden deel te nemen aan de Messenische oorlogen zelf tot slaaf gemaakt. Deze Partenen organiseerden een opstand tegen de Spartaanse burgers en hun leider Falanto ging naar Delphi om het orakel raad te vragen over de locatie van een te stichten kolonie. Dit werd Taranto.              

Volgens het 2^e verhaal gingen de Spartanen op oorlogspad in Messenië en bleven hun vrouwen alleen achter. Uit bezorgdheid over de krimp van de natuurlijke aanwas van de Spartanen door de afwezigheid van de mannen, vroegen de Spartaanse vrouwen hun mannen om raad. Deze stuurden de jongste mannen uit het leger naar huis om de maagden te bevruchten. Het andere verhaal is dus dat de kinderen die hieruit voortkwamen Partenen zijn genoemd. Toen de Spartanen echter terugkwamen van de oorlog weigerden ze aan deze jongeren dezelfde rechten als zijzelf hadden toe te kennen. De oudste Spartanen haalde de nieuwe generatie over te vertrekken en elders een kolonie te stichten. Dat zou ook het stichtingsverhaal van Taranto kunnen zijn. Bij mythologische verhalen geld vaak: het een hoeft het ander niet uit te sluiten!

Acheeers in Calabria en Campania: Sibari, Poseidonia en Crotone

Sibari, Poseidonia en Crotone waren Achaeïsche kolonies in Magna Graecia. De Acheeërs waren een andere etnische groep uit de Peloponnesos, de Griekse stad Korinthe behoorde tot dit gebied. Sibari zou een aanzienlijke macht en territorium verwerven in de 6^e eeuw v. Chr. zo vertellen de historici Diodorus Siculus en Strabo. Ze vertellen over de overheersing over 4 volkeren en 25 steden. De welvaart was dusdanig, dat de schrijvers meenden dat de inwoners van Sibari leden aan hybris (overmoed) en tryphé (ze waren verwend en zwak door luxe) door alle overvloed. Deze eigenschappen vond men verwerpelijk in de oudheid.

Sibari stichtte op haar beurt rond 600 v. Chr. weer Poseidonia, wat in de Romeinse tijd Paestum ging heten. Dit stadje ligt ongeveer 85 km ten zuiden van Napels. Deze plek is archeologisch gezien goed bewaard gebleven en is nu een Unesco wereld erfgoed site waar o.a. nog een tempel voor Hera, Athene en voor Poseidon staat. In het bijbehorende park kun je tegenwoordig vaak muzikale avonden bijwonen, of een Grieks theaterspel meemaken. Ook daar schreef ik een blog over voor Italie Uitgelicht. Deze stad werd welvarend doordat het handelde met Etrusken en Romeinen. Toch zijn het wellicht ook de hybris en tryphe die mede verantwoordelijk zijn voor de verwoesting van de Sibari in 510 v. Chr.  

Als Sibari de stad was van luxe, overvloed en decadentie dan was Crotone de stad van de moraal en de deugd. De filosoof Pythagoras verbleef er lange tijd en had een blijvende invloed op het stadje. Met hem ontstond er een cultuur van areté (deugd). Gelijkheid, ambitie, ascetisme en samenleven waren erg belangrijk in dit gedachtegoed.

Ioniers in Campania: Pithekoussai en Cumae

Ioniërs zijn de 3^e etnische groep Grieken, die uit Athene, Euboa of West-Turkije kwamen. Zij zorgden voor de eerste Griekse kolonie in Italië door Pithekoussai te stichten rond 770 v. Chr., in de buurt van Napels.

Ioniërs uit Euboa stichtten ook Cumae rond 740 v. Chr. Deze stad was de sterkste macht op zee in de Golf van Napels. Cumae had altijd nauwe banden met Capua, een Etruskische stad iets noordelijker. Dit deden ze vooral uit commercieel oogpunt. De Etrusken waren ook hun rivalen in de handel. Onder de tiran Aristodemus van Cumae beslaat Cumae dan een uitgebreid territorium. De laatste koning van Rome zoekt er bescherming als hij wordt verjaagd na het incident met Lucretia. In 474 v. Chr. verslaat Cumae de Etrusken ter zee. Vanuit Cumae werden ook Zancle (later Messina) en in 480 Neapolis, het latere Napels gesticht.

De Peloponnesische oorlog tussen Sparta en Athene & Zuid-Italie

Op het einde van de 5^e eeuw heeft Athene zich veel bemoeid in de Siciliaanse zaken. In Griekenland was een felle machtsstrijd ontstaan tussen Doriërs en Ioniërs, Spartanen en Atheners. In dat kader hebben beide partijen claims gedaan die hun eigen invloedssfeer moest vergroten. Zo had Athene het in haar hoofd gehaald dat Sibari, oorspronkelijk door Achaeërs gesticht, door de Ioniërs ‘hersticht’ moest worden na haar vernietiging. Athene zag zichzelf als de legitieme opvolger van de verloren macht van Sibari. De oude inwoners van Sibari vragen zich echter af wat ze met deze nieuwe moeder moeten. Ze vragen het orakel in Delphi om raad. Het orakel bevestigt dat de Sibarieten geen enkele verplichting kennen naar de Atheners. De Atheense generaal en politicus Alcibiades probeert ook de volksvergadering in Athene ervan te overtuigen het Atheense rijk te vergroten met gebieden overzees. Athene leed echter een desastreuze nederlaag die haar verlies in Griekenland ook zou versnellen. De enige bondgenoot van Athene in Sicilië was Reggio. Taranto en Syracuse besloten samen tegen het Atheense imperialisme op te trekken. Athene en de Ioniers waren kansloos.

Historische figuren

Voor Italie Uitgelicht schreef ik een blog over de bekende Griek Dionysius. In de link kun je lezen welke historische figuren uit deze Griekse tijd belangrijk zijn geweest voor de Siciliaanse stad Syracuse.

Een ander belangrijk figuur was Archita voor de stad Taranto. In Magna Graecia was in het Oosten Taranto de grootste stadstaat in de 4^e eeuw. In Delphi zijn bij het orakel van Apollo inscripties gevonden van de Tarantini. Zij bedankten de god voor hun overwinning tegen de inheemse volkeren in Puglia: de Messapi, Iapigi en Peucetiërs. De Tarantini behoorden tot de Doriërs en dus ook tot de overwinnaars van de Peloponnesische oorlog. Archita was cultureel enorm ontwikkeld. Bevriend met Plato en onderwezen door pythagoristen, filosofen. Ook had hij een leidende politieke rol als ‘strategos’. Dat was een soort eerste man. Tevens was hij een wetenschapper die schreef over wiskunde en astronomie. Met de tiran van Syracuse Dionysos II van Sicilie onderhield Archita goede relaties.

Bij conflicten in Zuid-Italie wordt echter de militaire hulp ingeroepen van fellow-Doriers uit Griekenland. Zo gaan de doriers uit Zuid-Italie ook hulp vragen aan koning Pyrrhus van Epirus. Hij moet hen gaan helpen tegen de Romeinen als deze steeds groter en sterker worden. In eerste instantie is Pyrrhus erg succesvol, maar in 275 v. Chr. verslaan de Romeinen hem bij Beneventum. Kort daarvoor had hij nog een overwinning geboekt. Dat had hem zoveel verliezen gekost, dat van een overwinning eigenlijk niet echt meer sprake was. Sindsdien noemen we een dergelijke overwinning een Pyrrusoverwinning.

Einde van Magna Graecia, maar niet het einde van de Griekse cultuur

De Romeinen verslaan uiteindelijk de Grieken van Magna Graecia. Zij moesten een militaire bijdrage gaan leveren aan het Romeinse leger. De Tarantijnse schrijver Livius Andronicus vertaalt voor de Romeinen dan de Odyssee. De Romeinen (en dus de Italianen) hebben veel Griekse culturele elementen overgenomen in hun cultuur. De Griekse cultuur in Zuid-Italië is nog op veel plekken te zien. Zo wordt er op sommige plekken op Sicilie en in Reggio nog Grieks gesproken, kun je de Griekse tempels nog bezoeken en zijn olijven, amandelen en honing onderdeel geworden van de Siciliaanse keuken. Zo zijn de woorden grammatica (γραμματική) en retorica ( ῥητορική) ook van Griekse oorsprong!

Wil je meer weten over hoe Italië er uit zag voor de komst van de Romeinen? Lees dan ook dit blog van mij over Sicanen en Siculen, de oudste bewoners van Sicilie op Italie Uitgelicht.

In januari had ik een lezing willen geven bij het Dante Instituut in Utrecht over feit en fictie in de Italiaanse oudheid. Voor DitisItalie en ItalieUitgelicht heb ik de afgelopen jaren veel boeken gelezen over de Italiaanse oudheid. Als ik dan een recensie schreef heb ik dikwijls boeken beoordeeld op hun plek op de lijn in dat spectrum. Terwijl ik nu denk dat dat wellicht ook weer wat kort door de bocht is. In dit blog wil ik vertellen over waarom ik het ene mooier vind dan het ander.

Non-fictie

Aan de ene kant heb je wetenschap die zich laat leiden door harde data en veel mogelijke maar onzekere hypotheses formuleert. Zeggende dat je iets niet met zekerheid kunt zeggen. Mijn voorkeur gaat daarin uit naar de boeken en website van Jona Lendering. Ook zijn er wetenschappelijke werken die toch op een literaire en aantrekkelijke manier kunnen vertellen, zoals het boek van Dennison over Livia of SPQR van Mary Beard. Hoewel deze laatste vanwege haar actuele invalshoeken ook terechte kritiek krijgt.

Historische non-fictie is ook de reconstructies en vertalingen van antieke werken. Fantastisch om te lezen en zeker net zo toegankelijk als sommige moderne literaire non-fictie. Bijvoorbeeld de boeken van Seneca, Sallustius en Suetonius. Mensen zijn vaak bang voor dit soort werken omdat ze denken dat het te ingewikkeld is. Als je echter een interesse hebt voor geschiedenis en best bereid bent om te werken tijdens het lezen, dan heeft dit naar mijn mening de voorkeur. De voorkeur boven het lezen van een triviale historische roman over de oudheid.

Wetenschapscommunicatie

Zelf probeerde ik ook wat aan wetenschapscommunicatie over de Italiaanse oudheid. Een goed verhaal schrijven dat ook wetenschappelijk is verantwoord is nog helemaal niet zo makkelijk. Het lijkt me leuk daar nog eens een cursus in te volgen. Voor Italie Uitgelicht schreef ik bijvoorbeeld over

De mythologische stichting van de stad Rome. De twee gezichten van keizer Marcus Aurelius/ Het Romeins Recht: de basis van onze beschaving. Herkomst van de Etrusken: feit en fictie. Verkiezingscampagne in het Oude Rome. De Zuil van Trajanus in Rome: een Romeins stripverhaal. Hoe het Christendom ontstond als geloofsleer. Deel 1: het Neoplatonisme Deel 2: De gnostiek. Het concept Italie, lang voor de eenwording. Inkomensverschillen in de oudheid. De oudste bewoners van Sicilie.De import van graan, vissaus en gallische wijn in Ostia

Sommige materie is erg ingewikkeld en ook zijn niet alle verhalen voldoende gecontrasteerd met wetenschappelijke research. Ik doe het met de boeken, het internet en mijn gezond verstand dat ik tot mijn beschikking heb (het gros van de tijd). En heb bovendien weinig literair talent. Fictie mag, ik heb geen probleem met fictie, maar waar ik wel een probleem mee heb is met historische literaire verhalen die gepresenteerd en gelezen worden als wetenschappelijke feiten. Dit is bijvoorbeeld het boek van Stijn Vennik dat onlangs uitkwam bij Athenaeum waarbij ongecontrastreerde bronnen worden gepresenteerd in al hun trivialiteit, puur als historische gekkigheid. Of het boek van Willemijn van Dijk over Tiberius waarin de schrijfster geen scherpe keus maakte tussen feit en fictie. Of het boek van Fik Meijer over Petrus, met een eenzijdig oog voor historische bronnen. Mijn eigen verhalen, daar ben ik ook nog kritisch over. Ik weet zelf ook niet precies de grens tussen wetenschapscommunicatie en ‘een mooi verhaal over geschiedenis’.

Zo gaf ik in 2011 ook een lezing bij Dante Utrecht over populisme in de Oudheid. Ik besprak de Gracchen, Drusus, Clodius Pulcher, Caesar en Augustus. Ik citeerde daarbij Tacitus (niet die bekende) uit zijn causes of corrupt eloquence:

‘The style which we hear every day, abounds with colloquial barbarisms, and vulgar phraseology: no knowledge of the laws is heard; our municipal policy is wholly neglected, and even the decrees of the senate are treated with contempt and derision. Moral philosophy is discarded, and the maxims of ancient wisdom are unworthy of their notice. In this manner, eloquence is dethroned; she is banished from her rightful dominions, and obliged to dwell in the cold regions of antithesis, forced conceit and pointed sentences. The consequence is, that she, who was once the sovereign mistress of the sciences, and let them as handmaids in her train, is now deprived of her attendants, reduced, impoverished, and, stripped of her usual honours (I might say of her genius), compelled to exercise a mere plebeian art’.

In de discussie naderhand kwamen destijds ook Wilders, Fortuyn en Berlusconi boven drijven. Die discussie zwengelde ik zelf aan, leek me makkelijk vissen in dat poeltje. Altijd fijn om de geschiedenis actueel te kunnen maken. Dat zou ik nu niet meer doen.

Fictie: historische literaire romans

Aan de andere kant heb je romans die zich historisch zeer goed onderbouwen na een gedegen onderzoek, zoals de historische roman van Nynke Smits. Of zoals Willemijn van Dijk als gedegen oudheidkundige nu ogenschijnlijk heeft gedaan met het boek Het wit en het purper. Historische romans kunnen zeer accuraat zijn en een oog voor narratief detail hebben dat je niet ziet in wetenschappelijke werken. Literaire historische romans zijn zeer populair sinds de komst van het boek van Geert Mak ‘Toen God verdween uit Jorwerd’.

Ik las ook een leuk boekje “Meer dan feiten” dat gaat precies over de rechtvaardiging en het bestaansrecht, het nut en de kwaliteiten van historische romans. Maar zij scheren wel fictie en non-fictie over één kam. Hoewel je met het beschrijven of oproepen van sentimenten in literaire historische romans ongetwijfeld een meerwaarde en bestaansrecht hebt, rechtvaardigt het niet de term “non-fictie”. Het is een spectrum en literaire ‘non-fictie’ zit niet aan het uiteinde van de harde wetenschap.

Waardevol vind ik het dan als een historische roman literaire stijlmiddelen gebruikt om aan te zetten tot denken over morele en politieke dilemma’s. Dus niet alleen de persoonlijke en psychologische dilemma’s belicht over het wel en wee van een historisch personage. Deze morele en politieke dilemma’s komen goed aan bod bij het boek M figlio del Secolo van Scurati. De historische roman is bij uitstek een goede plek voor een politieke invalshoek. Dit kan uiteraard niet in een wetenschappelijk handboek. Ook het boek van Falx & Toner zet aan tot denken en is op haar manier een geslaagd literair-historisch experiment.

Een primaire bron (een document uit de tijd zelf) kun je ook op die manier lezen: als een moreel en politiek handvest. Zeker Cicero en Sallustius zijn in dat opzicht prachtige documenten uit de oudheid. Je mag daarover nadenken en over filosoferen en boeken over schrijven. Dat is ontzettend leuk, zeker met een glas wijn. Maar er kennis uit destilleren, parallellen trekken tussen heden en verleden en daarmee een leken publiek trekken dat meent te komen luisteren naar historisch feiten… Dat vind ik een vorm van zelfbewierooking die bovendien vaak de maatschappelijke discussie nodeloos doet opflikkeren en polariseert. In zo’n geval is het veel beter terug te keren naar de wetenschap die kan nuanceren en relativeren. Dat geeft mij in ieder geval meer vertrouwen en het doet volgens mij ook meer recht aan je politieke tegenstanders.

Dit jaar ging het themaboekje in de Week van de Klassieken over Landverhuizers in de oudheid. Ik schreef er een review over.

Wat is jouw favoriete historische roman eigenlijk?

Als ik in Italië ben zijn er altijd wel een paar winkels waar ik eigenlijk écht even heen wil. Zoals Nederlanders houden van hún Hema, zo heb ik ook mijn voorkeuren voor Italiaanse franchise. En dan heb ik het over de kledingzaken.

1. Intimissimi. Een winkel waar ze ondergoed hebben. Is dat nou interessant? Nederlanders kopen hun ondergoed bij de Hema naast de rookworsten. Lijkt me ondenkbaar voor een Italiaan die er doorgaans verzorgd uitzien. Intimissimi is een keten die je overal in de Italiaanse steden kunt vinden. Hun collectie is altijd weer anders en erg hip. Ze hebben een goede marketing afdeling en altijd in het oog springende campagnes.

2. Calzedonia. Sokken en panty winkel. Ook voor Nederlanders is dit voor veel mensen bijzaak, maar Italianen hebben oog voor dit detail en je kunt panty’s vinden in allerlei patronen en kleuren. Van chique tot  punk. Ik kocht er een keer witte panty’s met gigantisch veel opdruk van bloemen of een hele mooie transparate pany met een lichte glans.

3. Stefanel Italiaanse stijl kleding. Wat meer fashionable dan Benetton voor een zwierige echte Italiaanse look.

4. Benetton. Je zou bijna vergeten dat Benetton Italiaans is, in Nederland kun je hem ook veel vinden. Maar in Italie hebben ze echt een andere collectie. Hele leuke Italiaanse winkels voor kwalitatief goede basics. Een rode coltrui, een blauwe broek, een zwarte pantalon en dan net in de stijl die net dit jaar in zwang is. Mooie materialen, veel wol en kleurrijk. Sportief en warm. Kleding voor dagelijks gebruik waarbij je er leuk en fris en verzorgd uitziet zonder voor ijdeltuit versleten hoeft te worden.

5. Max Mara. Nét te duur, maar leuk om te kijken voor inspiratie. Als ik ooit nog eens een elegante vijftiger wordt met een wat ruimer budget ga ik hier shoppen. Als ik denk aan Italiaanse stijl en Italiaanse vrouwen, dan kleden zij zich doorgaans in de stijl van Max Mara. Elegantie is het sleutelwoord. Deze vind je in Nederland ook bij bijvoorbeeld de Bijenkorf.

Nieuwkomer tip: . BallereTTe. Een winkel vol met elegante lage schoenen, in Italie ‘Ballerina” genoemd. Betaalbaar en een oneindige hoeveelheid keus in kleur, vorm. Nu nog niet in veel steden, maar ik geef het een grote kans dat je deze binnenkort in meer steden gaat vinden.

Het échte Italiaanse werk

Natuurlijk heb je ook de échte Italiaanse modenamen: Gucci, Valentino etc. Ik ben getrouwd in een zomerjurkje van Valentino dat ik kocht in de aanbieding. Nóg 300 euro, maar goed, dan ga je trouwen. Zo kreeg mijn bruiloft een Italiaans tintje. De jurk droeg ik daarna nog een keer toen ik naar La Scala ging in Milaan. Het prachtige opera gebouw waar je eigenlijk niet in spijkerbroek kunt verschijnen.

Wees voorbereid!

Veel kleding kun je tegenwoordig ook online vinden in Nederland. Zo hebben ze bij Zalando ook Stefanel. De ballerette moet je bestellen echter vanuit Italie. Dan betaal je veel verzendkosten en heb je ook nog het risico dat de maat nét niet goed is. Wees dus goed voorbereid als je naar Italie gaat en weet waar je naar toe moet. Dan kun jij ook terug in Nederland nog een beetje showen met die Italiaanse stijl en klasse.

Wil je in de winkel Italiaans kunnen praten? Kijk dan bij mijn cursusaanbod voor een cursus op jouw nivo.

Humor is persoonlijk. Toch vinden mensen in hetzelfde land toch hetzelfde grappig. Voor een deel. In Italië worden heel veel grappig gemaakt over stereotyperingen. Italiaanse humor: Verschillen tussen Noord en Zuid, de maffia, de eeuwige student, de politiek. Het leukste is als mensen of een volk om zichzelf kunnen lachen. Je je eigen tekortkomingen ziet, maar er niet over in zit. Dat relativeert een probleem dat je eigenlijk hebt. En dat is fijn.

Italiaanse humor 1: Casa Surace

Casa Surace is een website, YouTube kanaal en Facebookpagina. Zij maken filmpjes die met name gaan over de verschillen tussen Noord en Zuid Italie. In onderstaand filmpje leggen ze uit wat een situatie teweeg brengt in Noord en in Zuid- Italie. Het vragen van de weg bijvoorbeeld. Als je in Milaan de weg vraagt krijg je een kort en helder antwoord en het advies om uit te kijken voor de parkeerwachters op die en die plek. Als je het echter in Zuid-Italie vraagt, krijg je meteen ook allerlei ongevraagd advies en opmerkingen over de zaken die op die weg liggen: waar je goede kaas kunt kopen en wie je tegen zult komen.

Italiaanse humor 2: The Pills

Een ander grappig YouTube kanaal is van The Pills. Dit gaat over een groep studenten, de eeuwigdurende student die 5e jaars “fuori corso” is, dwz aan zijn 9e jaar van zijn studie. Nietsnutten, fanulloni, die veel wiet roken en pretenderen erg cool en wereldwijs te zijn. Deze filmpjes zijn ondertiteld naar het Engels, maar dan moet je bij het tandwielletje van de instellingen even de ondertiteling aanklikken.

Italiaanse humor 3: Lercio

Lercio is de Italiaanse versie van de Speld. Of de Speld is de Italiaanse versie van Lercio. Nep nieuws wordt gemaakt. Grappige manier ook om inkijk te krijgen in Italiaanse fenomenen. De werkelijkheid wordt net een beetje aangepast en zo geridiculiseerd. Maar de basis is vaak wel een kern van waarheid. In dit filmpje is het nieuws dat Berlusconi bij een persconferentie niemand heeft beledigd en niet vulgair was. Voor Lercio is geschreven tekst eigenlijk belangrijker dan het YouTube kanaal, dus ga vooral eens kijken op hun website.

Dit zijn relatieve nieuwkomers op het humor gebied. Daarnaast ken ik wat cabaratiers zoals Roberto Benigni, Beppe Grillo of Luciana Littizetto die al een tijdje meegaan. Maar graag kom ik in contact met nieuwe verse humor.

Waar moet jij erg om lachen in Italie?

Wil jij lachen terwijl je Italiaans leert, kom dan bij mij een cursus Italiaans volgen!

Gisteren was in Utrecht de ‘Domenica Particolare’, een Culturele Zondag geheel georganiseerd in het thema Italie. Uiteindelijk belande ik bij een debat over Italiaanse vrouwen met Lorella Zanardo, maar er was veel meer te doen.

Programma culturele zondag

Er waren ontzettend veel leuke dingen te zien, beluisteren en doen en ik ben naar de boekenmarkt geweest van de Werkgroep Italie Studies. Ook was er een interview met Roberto Scarpinato, Siciliaans magistraat en openbaar aanklager van Andreotti in de jaren ’90. Hij waarschuwde voor de groei van de maffia, benadrukte dat het zeker geen pizzabakkers zijn en ziet perspectief in een groeiend Europa. Dat wil zeggen: perspectief zowel voor de maffia om te groeien, als voor een verenigd Europa om het aan te pakken.

Debat over italiaanse vrouwen in de media

Daarna ben ik naar 5* hotel Karel V gegaan, want daar was een debat over ‘vrouwen in de media’. Onder het gastheerschap van Rosi Braidotti, professor in Utrecht voor vrouwenstudies was daar de documentaire maakster Lorella Zanardo. Zij heeft ‘Il corpo delle donne’ gemaakt, waarvan hier de engelse versie. Een docu over hoe vrouwen in de media worden geportretteerd in Italie. Ze hebben allemaal fragmenten achter elkaar gezet waarin vrouwen worden geportretteerd als decoratie, sekssymbool.

Positie van Italiaanse vrouwen

De positie van Italiaanse vrouwen is in vele opzichten niet echt een lichtend voorbeeld van emancipatie. Nou houden heel veel mensen van vrouwelijk schoon.  Het is echter niet nodig daar jezelf voor vernederen. Met name sinds Berlusconi de televisie commercialiseerde lijkt het voor vrouwen een vereiste om fysiek aandacht te krijgen. Berlusconi heeft in zijn politieke partij een macho cultuur ingesteld. Zo gaf hij aan alle vrouwelijke parlementsleden van zijn partij die meestemden met zijn voorstel onlangs een gouden ring ter waarde van teveel geld.

Mijn opinie

Nou heb ik toch altijd de neiging het op te nemen voor de mannen, het zwakke geslacht, dus vroeg ik bij het debat na afloop of het ook niet het geval was dat Italiaanse vrouwen zich wel erg gemakkelijk neerleggen bij het Berlusconische ideaal van schoonheid. In Italie heb ik een gevoel van voortdurend tekortschieten wat elegantie betreft. Maar Italianen zijn nu eenmaal mensen voor wie de liefhebberij van de esthetica een vaderlandslievende daad is. De Italianen zijn de beste kunsthistorici in de wereld, zij kunnen beter dan wie dan ook uitleggen en begrijpen wat schoonheid is. Dit werd mij min of meer uitgelegd. En daar heb ik ook wel begrip voor. Ik vind ook niet dat alle vrouwen hun okselhaar moeten laten groeien, dus het is een gecompliceerde zaak.

Ook was er bij de bijeenkomst een professor Italianistiek en vrouwenstudies Serena Sapegno die een film liet zien van een in Italie door vrouwen zeer gewaardeerd theaterstuk over de positie van vrouwen.

Voor Italieplein schreef ik ook een blog over vrouwonvriendelijke geschiedenis in Italie.

Vrouwonvriendelijke geschiedenis gesponsord door Berlusconi

In Italie heb je lange benen en blonde of zwarte lokken nodig om als vrouw gelijke kansen te mogen genieten.  Vrouwelijk schoon is geen toegevoegde waarde, maar een vereiste in de strijd tegen het seksisme, dat is doorgedrongen in de media, in de politiek en zelfs in de populair wetenschappelijke literatuur. U begrijpt het probleem:  Kan seksisme wel bestreden worden door het inzetten van schoonheid als middel?

De bekende journalist en succesvol schrijver Bruno Vespa schreef in 2009 de kaskraker ‘Donne di cuori’, vertaalbaar als ‘Hartenvrouw’(uitgegeven door  Berlusconi Inc).  ‘Donne di Cuori’ is een fantastisch boek waarin Vespa vrij associeert over de relatie tussen knappe vrouwen en machtige mannen in de geschiedenis. Vespa is onder andere bekend van zijn praatprogramma Porta a Porta,  een politiek discussieprogramma op de Rai Uno op de late avond. U kunt Vespa vergelijken met de kritische journalist Jeroen Pauw, ware het niet dat Jeroen Pauw zich niet laat betalen door  Mark Rutte.  Stel dan nog maar eens een lastige vraag aan je werkgever!

 Vespa schrijft, onnavolgbaar, over de beroemde Marcus Antonius, een Romeinse generaal die een relatie had met Cleopatra. Zij was de Egyptische koningin die de generaal haar rijk aanbood in hoop op machtsbehoud. Ze liet de Romeinse Caesar in de steek toen hij haar om militaire ondersteuning vroeg in zijn strijd. Vespa leert van de geschiedenis en suggereert dat Berlusconi een slachtoffer is, net als Marcus Antonius, van vrouwelijk schoon.  Hierbij kiest hij echter alleen de vrouwonvriendelijke historische bronnen die zijn verhaal ondersteunen. Zo vertelt Vespa ook  over  Henry VIII, de stichter van de Anglicaanse kerk, die meer vrouwen had dan voorgangers met dezelfde naam.  Echtgenote 7 was nog knapper dan echtgenote 8, en allen waren uit op politieke invloed. Maar nooit dachten zij daarbij, zoals de mannen, aan het landsbelang.

In 2009 kwam het boek uit, net toen Berlusconi óók het slachtoffer was van vrouwelijk schoon. De uitgave van het  vrouwonvriendelijk boek was dus goed getimed. Alle lezers van Vespa lazen dat  Berlusconi het slachtoffer was  van jeugdige schoonheidskoninginnen.  Seks sells en Berlusconi lachte in zijn vuistje, want Vespa illustreerde met een historisch verhaal zijn onschuld.  Overigens, inderdaad oplettende lezer, het is juridisch ook helemaal niet bewezen dat Berlusconi seksuele omgang had met  minderjarige meisjes als Noemi of Ruby.

Toch voel ik solidariteit met Eva Cantarella , een Italiaanse historica die haar nagels prachtig moet lakken, wil zij deze vrouwonvriendelijke volkscultuur corrigeren. De  historische onjuistheden van Vespa worden gesubsidieerd worden door Berlusconi Inc. En in Italie groeien meisjes met ambitie op met de RAI televisie, waarin het vrouwelijk lichaam een decor vormt van wellust en seks. Ook in Nederland zijn er mensen die dit allemaal prachtig vinden, alsof het een anekdote is.

Als we echt iets van de geschiedenis willen leren, kunnen we dan niet beter naar historici luisteren, in plaats van naar Berlusconi en zijn troubadours? 

Italiaanse vrouwen: Lege hoofden, volle billen?

De zomer is weer begonnen en het vrouwelijk naakt komt ons overal weer tegemoet. Vooral lingeriemproducent Sapph is daar erg goed in. De eigenaar van het lingeriemerk Rob Heilbron doet er niet dubbelzinnig over dat hij zijn beelden met de computer bewerkt. Een beeld van het vrouwelijk lichaam is vaak niet in bezit van de vrouw zelf, maar in handen van reclamemakers.  In Italie is de vrouw publiek bezit, vanwege haar lichamelijke schoonheid. Schoonheid moet voor iedereen beschikbaar zijn, en een plastisch chirurg is een kunstenaar.

Het vrouwelijk lichaam als seksueel kapitaal is gemeengoed geworden sinds Berlusconi en zijn televisie de macht grepen in de jaren ’90. Noemi, het meisje dat waarschijnlijk net 18 was toen Berlusconi een relatie met haar kreeg, werd in die tijd geboren en groeide op met het Berlusconismo. Zij werkte aan haar carrière door haar schoonheid in te zetten, een vrouwelijke strategie om carriere te maken.  De Marokkaanse Ruby Rubicuore deed haar politieke connecties met Berlusconi’s advocaten op bij beauty contests in het zuiden van het land. Beauty queen Mara Carfagna schopte het tot minister. Uiteraard zette haar schoonheid haar diplomatieke kwaliteiten kracht bij. Zij en andere politica’s in Berlusconi’s partij werden beloond met juwelen.

In de Oudheid vertelde Vetruvius  over de kariatiden.  De Karya (een volk) kozen de verkeerde kant in de Grieks-Perzische oorlogen.  Na de overwinning van de Grieken moesten zij voor altijd herinnerd worden aan hun politieke fout.  De vrouwen van de Karya moesten dienen als pilaar in een tempel op de Akropolis in Athene.  Vrouwen dienden, net zoals op Berlusconi – tv als decor. Als achter de Berlusconi tv een politieke boodschap zit, dan is het dat vrouwen hun lichaam in moeten zetten om succes te behalen.  Kunst lijkt het me niet, eerder pornografie op de publieke zender.

Foto door Akerraren Adarrak

Schoonheidsidealen veranderen natuurlijk wel. Het is opmerkelijk dat het juist een Italiaans fotomodel is,  Anna Utopia Giordano die beelden van het vrouwelijk lichaam bewerkt met de computer. Alleen doet zij dat niet met foto’s van normale meisjes, maar zij bewerkt schilderijen van vrouwelijk naakt uit de geschiedenis. Zo bewerkte zij de Geboorte van Venus van Botticelli uit de Italiaanse Renaissance.  Links ziet u het origineel, rechts het bewerkte beeld van Anna Utopia Giordano. We mogen niet voorbij gaan aan het politieke probleem dat ten grondslag ligt aan Anna Utopia Giordano’s inspiratie; het berlusconismo.

Als je één letter toevoegt aan Sapph, krijg je Sappho, de vrouwelijke dichteres uit de Oudheid. Dat is naar mijn idee een beter voorbeeld inspiratiebron voor vrouwen. Zij schreef, vertaald door Mieke de Vos:

Zoals de zoete appel rood kleurt aan het eind van een tak,

Hoog in de hoogste takken, vergeten door de appelplukkers,

Nee, ze vergaten hem niet, ze konden hem niet bereiken

Laten we het Berlusconismo vergeten, nu hij er niet meer is, maar laten we wel bedenken wat zijn nalatenschap is geweest en dat hij het beeld van het vrouwelijk lichaam in de media heeft veranderd.

Deze blogs verschenen oorspronkelijk in 2012 in het online magazine Italieplein.nl